Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Dava Sonuçlandırma Yöntemleri

İnsan haklarının, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin ortaya çıktığı yıllardan bu yana; geçirdiği değişim, insan haklarının önemine dönük gün geçtikçe artan farkındalık ve bu farkındalığın getirdiği hak talebi artışı ile Sözleşmenin bugün sekiz yüz milyon insanı kapsayan etki alanının gösterdiği sürekli gelişim karşısında, Sözleşmeni kurduğu denetim mekanizmasının yenilenmesi, geliştirilmesi ve yeni araçlarla donatılması kaçınılmazdır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukukunun bugün belki de en çok tartışılan konusu; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin, artan iş yükü karşısında nasıl bir pozisyona oturtulacağı, iş yükü sorununa karşı hangi yöntem ve araçlarla donatılacağıdır. Diğer bir ifadeyle, güncel sorun ve tartışmalar, Mahkemenin yapısı, yetki ve yöntemleri üzerinde cereyan etmektedir. Nitekim Sözleşme Düzeninde, son dönemde çeşitli Protokollerle gerçekleştirilen değişiklik ve yenilikler, hak eksenli olmaktan öte; Mahkemenin yapısı, yöntem ve araçları ile yetki ve görevlerine dönüktür. Söz konusu değişiklik ve yeniliklerin ilişkin oldukları hususların, temel ayrımlar ekseninde, usul hukukunun konuları olduğu açıkça görülmektedir ki bütünü kuşatıcı şekilde bu alanın Avrupa İnsan Hakları Yargılama Usulü olarak nitelendirilmesi mümkündür.

Esasını aynı isimli yüksek lisans tezinden alan bu çalışmada, söz konusu Yargılama Usulünün tamamı inceleme konusu edilmemekte, Mahkemenin bir başvuruyu sonuçlandırmak suretiyle gündeminden düşürmesini sağlayan sonuçlandırma yöntem ve araçları incelenmektedir. Bu bağlamda çalışmanın; Mahkemenin başvuru (dava) sonuçlandırma yöntemlerinin ve bu yöntemler üzerinde gerçekleştirilen değişikliklerin ortaya konması suretiyle, bugün Mahkemenin içinde bulunduğu bireysel adalet ile anayasal adalet arasında nereye oturacağı sorununun arka planını ortaya koymaya dönük ikincil bir fonksiyonu olduğunu da belirtmek gerekir.