Dini - Tasavvufi Türk Edebiyatında "İnsan"_{Edebiyat ve Felsefe Bağlamında - 13. Yüzyıl Anadolu'sunun Başlıca Matusavvıfları Üzerine Bir Deneme}

Bu çalismada, Anadolu'da Dinî - Tasavvufî Türk Edebiyatinin baslangiç döneminin (XIII. yüzyil'in) öne çikan sahsiyetlerinden olan üç büyük mutasavvif; Mevlânâ Celâleddin Rûmî, Yûnus Emre ve Haci Bektas Velî'nin eserlerinden örnek olarak seçilen siirlerinde "insan" temasi, edebiyat ve varolusçu felsefe disiplinlerinin sinirlari çerçevesinde, benzeyen ve ayrilan yönleriyle genel olarak incelenmis böylece 'insan'a, hem edebiyat hem de bir felsefe ekolü olan Varolusçuluk açisindan disiplinlerarasi bir bakisla yaklasilmistir. Bu bakista ortaya çikan manzara nettir: XIII. yüzyil Anadolu'sunda yasama dönük kaygilarla dinî - mistik bir ortama adeta 'siginan' insan ile XX. yüzyilda makinelesme, savaslar vb. sebeplerle yitik varolusunu arayan insan, bir noktada zaman tünelinde paralel bir çizgide seyretmektedir. Yasaminda bir anlam bulabilmek adina öz yasamiyla her daim mücadele içinde olan her iki yüzyil insani, derin bir kaygi içindedir, umutsuzdur, bir kaçis plani içindedir. Bu kaçis yolu, XIII. yüzyil Anadolu'sunda Islam dininin tesiriyle mistik ve ruhânî ögretilerle insani sonsuzluk yoluna çikaracak olan Tasavvuf dolayisiyla, Islam dini ve Kur'an olurken, XX. yüzyil kita Avrupa'sinda düsünür - yazarlarca insan yasaminin anlamini her yönüyle sorgulayan ve sorgulatan Varolusçuluk ögretisi (ve dahasi teist Varolusçular için Hristiyanlik) olacaktir. Her iki yüzyil ve dönemi hazirlayan (siyasi, sosyal) etmenler, tamamen 'insan'i yine kendisine kesfettirecek olan etmenlerdir. Nitekim bu insanlar, kendi varligindaki 'gizem'i, ya da herkesin görmesi imkânsiz olan 'eksikligi' yine 'kendi özgür arayislariyla' bir sorumluluk bilincinde çözmektedirler.