Hüseyin Ali Efendi Riyazü’r-Rahme

Edebiyat, tarih ve İslami ilimler alanında kaleme aldığı eserler ve bu eserler u¨zerine yapılan çalışmalar Hu¨seyin Âlî Efendi'nin 17. yu¨zyıl Osmanlı toplumunda çok yönlu¨ bir âlim ve sanatçı olduğunu göstermektedir. Eserleri arasında Riyâzu¨'r-rahme, mu¨ellifin nesir alanındaki ustalığını ve İslami ilimlerdeki derinliğini göstermesi bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Riyâzu¨'r-rahme, İslam'ın esaslarını ayet ve hadislerin ışığında ele alan dinî, ilmî ve edebî bir eserdir. Eser, mukaddime olarak nitelenebilecek bir giriş, ravza adı verilen beş bölu¨m ve bu beş ravzanın sonuna eklenmis Allah'ın rahmetine dair bir bölu¨mden meydana gelmiştir. Eserde her bir ravzada sırasıyla tevhid, namaz, oruç, zekât ve hac hakkında bilgi verilmiştir. Hu¨seyin Âlî Efendi'nin Riyâzu¨'r-rahme adlı eseri, mu¨stakil bir konu olarak İslam'ın esaslarını ele alması ayrıca Allah'ın rahmetinin genişliğini ön plana çıkaran hadisler doğrultusunda erkân-ı hamseyi islemesi bakımından orijinal bir eserdir. Eserde mu¨jdeleyici ayet ve hadislerin yanında Allah'ın kahrını ve cehennem azabını tasvir eden ayet ve hadislere de yer verilmiş olmakla birlikte eserin geneline hâkim olan du¨şu¨nce Allah'ın rahmetinin genişliği ve “(…) Allah'ın rahmetinden u¨mit kesmeyin! (…)” (Kur'ân-ı Kerîm, Zu¨mer, 39/53) ayetinde emredildiği u¨zre Allah'tan u¨mit kesmemektir. Riyâzu¨'r-rahme, Osmanlı toplumunun dinî, sosyolojik ve psikolojik ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte kaleme alınmıştır. Erkân-ı hamsenin ayet ve hadisler ışığında izahı ayrıca muhtevaya uygun olarak zikredilen çeşitli kıssa ve hikâyeler aracılığıyla erkân-ı hamşeye riayet hususunda Mu¨slu¨manların gayretini perçinlemek ve kişinin tereddu¨tlerinin önu¨ne geçmek amaçlanmıştır. Eserin sonunda bir Mu¨slu¨man için imansız ölmekten daha bu¨yu¨k bir korkunun olmayacağı belirtilerek bu korkunun önu¨ne geçecek, kişiyi bu tereddu¨tlerden kurtaracak kıssa ve nu¨ktelere yer verilmiştir. Buna göre, Allah'ın aciz bir kulu bile verdiği ihsanı geri almazken mutlak zenginlik ve merhamet sahibi Allah'ın kuluna ihsan ettiği iman nimetini ondan geri alması mu¨mku¨n değildir. Aktarılan hikâyenin bitiminde yer verilen “İmdi bir segban bu de?lu¨ gedalığı ile kendu¨ ‘ašasını giru¨ almakdan imtina‘ eyleye, híç ol Padişah-ı mušlak bende-i mu¨'mine igsan eyledu¨gi ‘ašiyye-i ímanı giru¨ alur mı?” (Riyâzu¨'r-rahme, vr. 58b) sözleri okuyucuyu soru yoluyla ikna etmeye yöneliktir.