İnsan Evriminde Din_{Eski Taş Çağından Eksen Çağına}

Robert Bellah, din sosyolojisini temel aldığı bu eserinde önümüze; tarih, felsefe, antropoloji ve biyoloji gibi bilim dallarını disiplinlerarası bir yöntem ve muazzam bir entelektüel çabayla harmanlayarak yarattığı büyük bir çalışma sunuyor. Mete Tunçay'ın dilimize kazandırdığı bu kitapta yazar evrimin, bazı görüşlerin tersine bir hayli karmaşık olduğunu, evrim süreci içinde anlam ve amacın yeri olduğunu hatta bunların da süreç içinde evrildiklerini dile getirirken, yeteneklerdeki evrimin önemine dikkat çekmektedir. Dinin karmaşık bir görüngü (fenomen) olduğunu ve tanımlanmasının kolay olmadığını öne süren Bellah dini, insanlar tarafından benimsenip, kullanıldığında genel bir varoluş düzeni açısından anlamı olan, güçlü, yaşam tarzı, davranışlar vb. ile herşeyin içine işleyen kalıcı ruh halleri ve güdülerin toplamı olarak tanımlamaktadır. Bu kapsamlı eserinde, dinin toplumsal işlevinin ancak dilin ortaya çıkmasıyla birlikte olanaklı hale geldiğini savunan yazar, evrimin bir bütün olarak anlamının bizi çok geniş sorunlara götürdüğünü ve bunların da kaçınılmaz olarak dinle örtüşen nihai anlamlara ulaştığını ifade etmektedir. Gerçekte bu eser bize derin geçmişimizde, insanların ne tür bir yaşamı ‘yaşamaya değer' saydıklarını anlatırken; içinde yaşadığımız şimdiki zamanın derinliklerinde bize ait olanı yeniden yaşamak, ‘geçmişin kuyusundan su çekmek', tarihte kim olduğumuzu anlamamız için yol gösteren bir çabayı yansıtırken modernliği de yargılamaktadır.

Bu, geniş kapsamlı bir akademik bilgiye dayanan muazzam bir eserdir. Sadece bir dizi bağımsız çalışmayı içermez, aynı zamanda tutarlı ve güçlü teorik altyapısıyla bilgilendirir. Daha önce örneği bulunmayan bu çalışmaya elbette, karşı görüşler de olacaktır. Ancak bu tartışma için büyük bir adım olup, bu karşıt görüştekiler için de geçerlidir. Bunun yanısıra, dinin dünü ve bugünü üzerine ileride yapılacak çalışmalar için diğer bilim insanları fikirlerini bu eser üzerinden kurgulayacaklardır. Charles Taylor Bu harika kitap, nefes kesici bir tasarının peşinde, geniş bir ölçüde biyoloji, antropoloji ve tarih literatürünü özümsemiş, zengin bir akademik dünyası olan bir sosyal kuramcının entelektüel hasatının bir ürünüdür. Robert Bellah ilk olarak doğal evrim içinde ritüel ve mitlerin köklerini arar ve Eksen Çağı'na kadar olan toplumsal evrimi takip eder. İkinci bölümde ise, Yunan felsefesi de dahil olmak üzere, hayatta kalmış bir avuç dünya dininin eşsiz bir karşılaştırmasını yapar. Bu alanda bu derece iddialı ve kapsamlı başka bir çalışma bilmiyorum. Jürgen Habermas Bu eser, [yaşayan] en büyük din sosyoloğunun opus magnumudur. Max Weber'den beri din tarihinin ilk safhaları üzerine hiç kimse böylesine engin ve sistematik bir karşılaştırma ortaya koymamıştı. Robert Bellah disiplinlerarası din çalışması ve küresel dinlerarası diyalog için yeni perspektifler açmıştır.

- Hans Joas, The University of Chicago