Patent Hakkının Sınırları ve İstisnaları (Kamu Sağlığı Gerekçesi Özelinde İncelenmesi)

Patent hukukunun amacı, teknolojik, ekonomik ve sosyal gelişme sağlayarak toplumu ileriye taşımaktır. Patent sistemi bu amaçlara ulaşılmasına aracı olan patent sahibini yeni buluşlar ortaya koymaya teşvik etmek için hukuki açıdan etkili bir patent koruması ile belirli bir süre tekel hakkı sağlayarak ödüllendirir. Ancak patent hakkı sahibi buluşundan dilediği şekilde sınırsız olarak yararlanma hakkına her zaman sahip değildir. Toplumun menfaatleri dikkate alınarak patent hakkına sınırlama ve istisnalar getirilmiştir. Özellikle patent hakkının sahibine hakkın konusunu oluşturan buluş üzerinde mutlak hak bahşetmesinin etkileşim içerisinde olduğu disiplinlerle ilgili yeniliklere erişim bakımından güçlükler yaratma potansiyeli taşıması patent hakkına getirilen istisna ve sınırlamaların önemli gerekçeleri arasındadır. İşte bu potansiyeli nedeniyle patent hakkına getirilen istisna ve sınırlamalar erişimine engel olduğu temelde kamu yararını ilgilendiren yeniliklerin ilişkili olduğu alanlar başta olmak üzere farklı toplumsal öncelikler dikkate alınarak tesis edilmiştir. Kamu sağlığı alanı ilgili olduğu yeniliklere erişimin engellenmesinin taşıdığı hayati sonuçlar nedeniyle söz konusu öncelik doğuran alanların başında gelmektedir ve çalışmada özel olarak incelenmiştir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi olarak nitelendirilen COVID-19 hastalığının dünya genelinde yol açtığı kamu sağlığı krizi karşısında patent hakkı ile kamu sağlığıilişkisinin önemi kendisini en güncel hali ile göstermektedir. Her ne kadar COVID-19 hastalığının tedavisinde doğrudan kullanılabilecek bu hastalığa özgü aşı ve/veya ilacın geliştirilmesi büyük bir umutla bekleniyor olsa da bu yeniliklere yönelik olası bir patent koruması söz konusu aşıya ve/veya ilaca erişim sorununu beraberinde getirebilecek ve salgının insan hakları boyutunda yarattığı kaygı yükselecektir. Ülkemizde de ciddi boyutlara ulaşan salgına ilişkin bu tür olumsuz sonuçların önlenmesi bakımından kamu sağlığını korumaya yönelik patent hakkı istisna ve sınırlamalarının uygulanması çok önemli bir rol oynayacaktır. Konunun güncelliği de dikkate alındığında çalışmanın bu alanda faydalı olmasını temenni ederim.